‘PROBLEMEN, ONDERZOEK WAT JE ERMEE KUNT’

De lockdowns en het thuiswerken waren niet alléén maar vervelend, vindt Berthold Gunster, Omdenk-filosoof. Veel introverte mensen genoten ervan. Mensen die een lockdown wel verschrikkelijk vinden en thuiswerken lastig, zijn misschien geholpen met een beetje Omdenken. Want thuiswerken is wel een blijvertje.

Gunster schrijft boeken, geeft lezingen en theatershows onder het motto: ‘Problemen, onderzoek wat je ermee kan’. Zijn boek Omdenken uit 2010 stond 250 weken in de bestsellerlijst van het CPNB. Eind vorig jaar verscheen zijn nieuwste boek Omdenken op het werk.

Hoe begon jij met omdenken?

‘Ik leerde in de theaterwereld dat een probleem leuk is, omdat je er iets mee kunt. Als een tegenspeler tijdens een improvisatie zegt dat hij een beer is, moet je hem niet meteen doodschieten. Een scène bij een tandarts kun je ook alleen spelen als je kiespijn hebt, en dan het liefst heel erge. Dat gaat in tegen je natuurlijke reflex om problemen meteen op te lossen.’

Hoe kijk je omdenkend naar een probleem?

‘Een probleem is altijd een tegenstelling tussen verwachtingen en feiten. Je verwacht iets dat er niet is. Je kind is ziek thuis en jij moet thuiswerken of je kunt in het weekend niet tot laat naar het café vanwege corona. Je kunt dan proberen de feiten aan te passen, maar dat lukt vaak niet. Ook je verwachtingen bijstellen is vaak moeilijk. Het geeft ruimte en creativiteit om dan een laagje dieper kijken. Bij veel problemen kom je dan uit bij een paar psychologische basisverlangens van de mens. De belangrijkste zijn het verlangen naar verbinding, autonomie en competentie.’

Hoe heb jij je werk ingevuld tijdens corona?

‘Omdat veel lezingen en workshops waren uitgesteld vanwege corona maatregelen, was ik vooral bezig met podcasts opnemen. Ik bespreek dan één-op-één met mensen een probleem, op anderhalve meter afstand. Wat mij helpt is accepteren dat het leven in dit corona tijdperk gewoon saai is. Punt. Wie nu leuk en enerverend wil leven en allemaal doelen stelt, maak zichzelf alleen maar ongelukkig. Soms denken mensen wel eens dat omdenken gaat om álles leuk vinden. Heb je maar één been? Dan ga je toch lekker hinkelen? Lekt je dak? Dan ga je toch champignons kweken op zolder? Maar omdenken begint met accepteren wat je niet kunt veranderen. Veel dingen zijn nou eenmaal wat ze zijn. Je daartegen verzetten frustreert alleen maar. Je kunt beter kijken naar wat er in die situatie nog wel kan.’

Wat kan er dan wel tijdens een lockdown bijvoorbeeld?

‘Een mooi voorbeeld vind ik een jonge vrouw die moest thuiswerken en besloot om dat bij haar opa te doen. Ze kon er ongestoord werken én dagenlang bij opa op bezoek. Dat is toch geweldig? Het was een vorm van omgaan met elkaar die hij nog nooit had beleefd. Ze hoefden niet te kletsen, want ze was niet echt een bezoeker. Dat vind ik een ontroerend voorbeeld van kijken naar welke mogelijkheden er nog meer zijn.’

Hoe kom je bij zo’n oplossing?

‘Door te kijken naar het verlangen onder een probleem. Wat veel mensen in lockdown misten, is verbinding: kletsen bij de koffie, iemand tegenkomen onderweg. Die ontmoetingen worden niet meer vanzelf georganiseerd, dus moet je ze actief in je agenda zetten. Je kunt je buren uitnodigen of eens langsgaan bij vrienden die je lang niet hebt gezien. Of dus, zoals deze vrouw, vragen: “Met wie zou ik willen werken? Met wie zou ik me verbonden willen voelen?” Dan start je bij je verlangen.’

Raakt thuiswerken ook andere essentiële verlangens, je noemde competentie en autonomie?

‘Ja. Deze tijd doet een groot appel op ons vermogen om zelf ons leven te herorganiseren. Ik ben nu zelf autonomer, omdat ik een podcast maak, onafhankelijk van corona. Maar niet iedereen kan zelf zijn werk organiseren natuurlijk. Vaardig blijven is ook lastiger, want je werk is niet meer zoals het was. Het is bijvoorbeeld onvoorstelbaar ingewikkeld als je kinderen thuis hebt. Voor het verlangen om je competent te voelen, kun je ook beginnen aan een nieuwe hobby. Ontzettend veel mensen zijn een boek gaan schrijven. Dat is soms vermoeiend en zwaar, maar het helpt enorm als het je lukt om een hobby op te pakken waardoor je je competent voelt.’

Zit jij wel eens ongemotiveerd achter je computer?

‘Nee, als ik niet gemotiveerd ben, doe ik gewoon niks.’

Echt? Hoef je nooit iets te doen dat je niet leuk vindt?

‘Nee, dat is eigenlijk niet waar. Ik heb wel theatershows in Duitsland gedaan. Dat was in een andere taal zo verschrikkelijk zwaar! Ik keek mezelf toen vaak aan in de spiegel: “Waarom heb je dit nou bedacht? Dit is gewoon niet leuk”. Veel andere delen van mijn werk zijn natuurlijk ook saai. Een boek schrijven kost geduld en doorzettingsvermogen. Wat mij dan helpt is de wetenschap dat er straks een boek is. Het helpt om voor ogen te hebben waarvoor je het doet, áls je je daarmee verbonden voelt. Als dat niet zo is, moet je je baan misschien eens heroverwegen.’

Wat als je alle veranderingen van de afgelopen tijd niet goed kunt bijbenen?

‘Dan moet je hulp vragen, aan collega’s, familieleden, vrienden of bekenden. Mensen vinden het leuk om anderen te helpen, dan voelen ze zich competent. Ze doen ertoe. Hulp vragen is een krachtige manier om verbindingen te realiseren en relaties sterker en intiemer te maken. Dat is contra-intuïtief, want het voelt juist zwak en we zijn heel bang om afgewezen te worden. Maar negen van de tien keer is het echt beter om je hoofd in de bek van de draak te steken.’

Hoe denk je dat thuiswerken eruit gaat zien in de toekomst?

‘Mensen willen samenkomen, dat zal altijd een sterke behoefte zijn. We gaan echt niet naar een samenleving toe waarin dat allemaal digitaal gebeurt. Werkgevers zullen dat faciliteren. Het is natuurlijk wel fijn als de werkplek flexibel blijft. Dat je meer thuis werkt als je je daar beter kunt concentreren of dat je ’s avonds een uurtje extra doorgaat als je overdag plotseling naar je moeder moet.

Wat ik wel mooi vind aan deze tijd is dat werkgevers nu per definitie minder grip hebben op de werktijden van hun werknemers, want die zitten gewoon thuis. Het leuke is: dat werkt eigenlijk heel goed. Verreweg de meeste mensen nemen gewoon hun verantwoordelijkheid. Ik hoop dat werkgevers straks met vakbonden gaan overleggen over onbepaald of onbeperkt verlof, waarin je in overleg met collega’s zelf je vrije dagen bepaalt. ING heeft onderzocht dat dat niet alleen iets is voor zzp’ers of hoogopgeleiden. Juist mensen die heel praktisch werk doen, kunnen hun werktijden in teams goed zelf verdelen.’